توسط : مثبت نیوز – در اینجا به چند نمونه از سیاست‌گذاری در کشور‌های چین، ژاپن، پرتغال و ایرلند اشاره می‌شود.
تجربۀ پکن
طرح موسوم به «Jing-Jin-Ji Integration» (ادغام پکن-تیانجین-هبی) در سال 2015 از سوی دولت چین اعلام شد. هدف آن، انتقال تدریجی برخی از عملکرد‌های غیرپایتختی پکن (نظیر کارخانه‌ها، دانشگاه‌ها، ادارات غیرضروری، شرکت‌های دولتی) به مناطق اطراف، به‌ویژه استان هبی و شهر جدید شیونگان بود. از سال 2015، شهرداری پکن محدودیت‌هایی برای صدور مجوز اقامت (هوکو) برای افراد غیر بومی اعمال کرد. طبق داده‌های مرکزآمار پکن، جمعیت پکن در سال 2017 برای اولین‌بار پس از دهه‌ها حدود 22 میلیون نفرکاهش یافت. بیش از 2 هزار نهاد دولتی و شرکت بزرگ، دفتر مرکزی خود را تا 2022 به مناطق اطراف منتقل کردند و چین شهرهای کوچک را با بودجه‌ای معادل 580 میلیارد یوآن تا سال 2025، به قطب تازه سرمایه‌گذاری تبدیل کرد.
«هانلین کیانگ و لیلی هو بی» در مقاله‌ای با عنوان «جریان‌های جمعیت و سرمایه در کلان‌شهر پکن، شواهد تجربی از 30 سال گذشته» با بررسی داده‌های جمعیتی دفتر آمار شهرداری پکن طی دوره ۱۹۷۸-۲۰۱۹ و تحلیل آن در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) نشان می‌دهند کارگران مهاجر در پکن در دهه ۱۹۹۰ به مرکز شهرهای بزرگ ازجمله پکن نقل مکان کردند اما از سال ۲۰۰۰، جمعیت ضمن گسترش، به سمت مناطق حومه شهر حرکت کرده است. علاوه بر این، جابه‌جایی جمعیت تا قبل از سال 2015 به ویژه کارگران مهاجر، عمدتاً توسط جریان‌های سرمایه هدایت می‌شد، در حالی که از سال ۲۰۱۵، چنین جابه‌جایی به طور فزاینده‌ای توسط سیاست‌های کنترل جمعیت که توسط مقامات محلی اعمال می‌شود، تعیین شده است.
گزارش‌های دیگری نشان می‌دهد شهرداری پکن از سال ۲۰۱۵ طرحی را برای کنترل جمعیت آغاز کرده که براساس آن، برای محدود کردن رشد جمعیت، اقداماتی از جمله انتقال برخی از صنایع آلاینده و برخی از صنایع کاربر به خارج از شهر انجام شده است. طبق این طرح‌ها، نیروی کاری که از این صنایع پشتیبانی می‌کند نیز با آن‌ها منتقل می‌شود.
از سوی دیگر، شهرداری پکن به دنبال اتخاذ سیستمی برای اعطای امتیاز به کارگران مهاجر، مانند سیستم موجود در شانگهای و سایر شهرها، بر اساس معیارهای مختلفی از جمله مالیات پرداخت‌شده و مدت اقامت است. کاهش نرخ مالیات کارگران، به همراه دستیابی به یک امتیاز اعتباری خاص، افراد را تشویق می‌کند تا اقامت دائم خود را در مناطق دیگری تثبیت کنند.
پکن به‌طور فعال برای کاهش فشار جمعیتی تلاش می‌کند. جابه‌جایی کارکردهای غیرسرمایه‌ای، اجرای محدودیت‌های جمعیتی و تشویق توسعه در شهرهای اقماری، هدف این استراتژی‌ها برای تمرکززدایی از جمعیت و کاهش فشار بر زیرساخت‌ها و منابع شهر است.
۱. تمرکززدایی از شهر اصلی با استفاده از حمل‌ونقل سریع‌السیر: در شهرهای چین و ازجمله پکن، یکی از موضوعات مورد توجه دولت برای تمرکززدایی از پایتخت و شهرهای بزرگ، فراهم‌کردن امکان زندگی در مناطقی دورتر از کلان‌شهرها از طریق حمل‌ونقل عمومی سریع‌السیر و ارزان‌قیمت -عمدتاً قطارهای پرسرعت- است که به شاغلان اجازه می‌دهد مسکن خود را در شهرهایی در فاصله ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتری از شهر اصلی انتخاب کنند. این گزینه حمل‌ونقل توانسته تمرکز را از کلان‌شهرها بردارد و منجر به کاهش تقاضای مسکن، کاهش آلودگی، کاهش تراکم و فشار جمعیتی و کاهش مشکلات زیست‌محیطی این شهرها شود.
۲. جابه‌جایی کارکردهای غیرسرمایه‌ای: پکن به‌طور فعال صنایع و کارکردهای دولتی را به مناطق دیگر، به‌ویژه به منطقه جدید و تازه‌توسعه‌یافته شیونگان و سایر شهرهای اقماری، منتقل کرده است. هدف این استراتژی کاهش تمرکز جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی در منطقه مرکزی شهر و در نتیجه کاهش ازدحام و تراکم جمعیت است.
۳. اجرای محدودیت‌های جمعیتی: پکن محدودیت جمعیتی تعیین کرده و هدف آن، حفظ کل جمعیت زیر ۲۲ میلیون نفر و تثبیت جمعیت پس از آن است. این محدودیت‌ها شامل اقدامات مختلفی از جمله کنترل‌های سخت‌گیرانه‌تر بر «هوکو» (مجوز اقامت) می‌شود که می‌تواند دسترسی به خدمات و منابع اجتماعی را برای افراد فاقد ثبت‌نام مناسب محدود کند.
۴. تشویق توسعه شهرک‌های اقماری: پکن در حال توسعه شهرک‌های اقماری است تا گزینه‌های جایگزین برای زندگی و کار فراهم کند. هدف، تمرکززدایی از جمعیت و کاهش فشار بر شهر مرکزی است. این شهرک‌ها برای ارائه طیف وسیعی از خدمات از جمله فرصت‌های شغلی، آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و سرگرمی طراحی شده‌اند و آن‌ها را به گزینه‌هایی جذاب برای ساکنان تبدیل می‌کنند.
درمجموع، این تلاش‌ها بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر برای مدیریت رشد جمعیت پکن و تضمین توسعه پایدار این شهر است.
تجربۀ توکیو
ژاپن با یکی از شدیدترین افزایش‌های جمعیت در پایتخت خود مواجه بوده است. دولت ژاپن در پی این اتفاقات تلاش کرده مردم را با سیاست‌های مختلف از پایتخت خارج کند.
۱. بهبود زیرساخت‌ها و کیفیت زندگی: توکیو هم در زیرساخت‌های سخت (برنامه‌ریزی شهری پیشرفته) و هم در زیرساخت‌های نرم (فناوری دیجیتال) سرمایه‌گذاری کرده است. این سرمایه‌گذاری از توسعه حمل‌ونقل عمومی سریع‌السیر که کلان‌شهر و پیرامون آن را در زمانی کوتاه به هم متصل کرده، آغاز شده تا افزایش ساعت دورکاری کارکنان. در این شهر، قطارهای سریع‌السیر به مردم اجازه می‌دهد کیلومترها دورتر از توکیو زندگی کرده و هر روز برای کار با همین حمل‌ونقل ارزان و سبز به توکیو بیایند.
۲. ایجاد انگیزه برای جابه‌جایی: دولت ژاپن از سال ۲۰۱۹ طرحی را آغاز کرد که به خانوارهایی که از توکیو به مناطق کم‌جمعیت مهاجرت می‌کنند، کمک‌هزینه‌ای معادل ۱ تا ۳ میلیون ین (بین ۷ تا ۲۰ هزار دلار آمریکا) اعطا کند. مجله تایمز ژاپن در سال ۲۰۲۳ از نتایج این طرح نوشت که مقدار یارانه مهاجرت در سال ۲۰۲۳ به ۵ میلیون ین افزایش یافته و علاوه بر آن، یک میلیون ین اضافی نیز به خانواده‌هایی که فرزندی زیر ۱۸ سال دارند پرداخت می‌شود. طبق گزارش Nikkei Asia، هنوز حدود ۵۸ درصد از ظرفیت این برنامه محقق نشده است.
۳. ترویج هفته کاری ۴ روزه: توکیو در حال اجرای طرح هفته کاری ۴ روزه برای کارمندان خود است که به آن‌ها اجازه می‌دهد سه روز در هفته را مرخصی بگیرند. این طرح با هدف حمایت از والدین شاغل و تشویق به گذراندن وقت با خانواده اجرا می‌شود.
۴. مدیریت گردشگری شهری: توکیو در حال اجرای اقداماتی برای مدیریت هجوم گردشگران است، مانند سیستم‌های ورود زمان‌بندی‌شده برای مکان‌های محبوب و تبلیغ مقاصد کمتر شناخته‌شده. این اقدامات به توزیع یکنواخت‌تر گردشگران در سطح شهر و جلوگیری از ازدحام بیش از حد در مناطق خاص کمک می‌کند.
درمجموع، توکیو با ترکیب مشوق‌های مالی برای جابه‌جایی با سیاست‌هایی که تعادل بین کار و زندگی و بهبود شرایط زندگی را ترویج می‌دهند، در حال تلاش برای آینده‌ای پایدارتر و متعادل‌تر است.
تجربۀ پرتغال
داستان پرتغال اما کمی متفاوت‌تر است. این کشور با مهاجرت معکوس از روستاها به شهرها مواجه بوده است. به همین خاطر، در سال ۲۰۲۰ طرحی برای احیای مناطق داخلی کم‌جمعیت آغاز کرد و یک طرح کمک‌هزینه روستایی به نام Emprego Interior MAIS (اشتغال داخلی بیشتر) راه‌اندازی کرد. در پی آن، افرادی که به شهرهای کوچک مهاجرت می‌کنند، می‌توانند بودجه‌ای تا سقف ۴۸۲۷ یورو دریافت کنند. به گفته فایننشال تایمز، در اکثر روستاهای پرتغال این مبلغ برای پوشش اجاره سالانه یک خانه کوچک کافی است. به نوشته یورونیوز در سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۵۰۰ نفر از این طرح استفاده کرده‌اند. براساس گزارش Diário de Notícias در ژانویه ۲۰۲۴، حدود ۶۲ درصد از مهاجران، افراد زیر ۴۰ سال بوده‌اند و بیش از ۷۰ درصد از آن‌ها از مناطق شهری مانند لیسبون و پورتو به مناطق داخلی مانند بیرا باجا، تراز-مونتس و آلتو آلن‌تژو مهاجرت کرده‌اند. تقریباً ۸۰ درصد از مهاجران موفق به یافتن شغل در همان نواحی شده‌اند، عمدتاً در حوزه‌های آموزش، کشاورزی، سلامت و خدمات گردشگری.
تجربۀ ایرلند
ایرلند طرح گسترده‌ای به نام Our Rural Future را از سال ۲۰۲۱ آغاز کرد که هدف آن توزیع مجدد جمعیت و احیای حیات اجتماعی‌ـ‌اقتصادی در نواحی روستایی بود. این طرح شامل کمک‌های مالی جابه‌جایی و مشوق‌های مالیاتی برای کارگرانی است که به مناطق روستایی نقل مکان می‌کنند. طی این طرح، دولت باید یک میلیارد یورو به صندوق نوسازی روستاها اختصاص دهد. همچنین می‌بایست بودجه‌ای برای ایجاد ۴۰۰ مرکز کار از راه دور در مناطق روستایی با دسترسی به اینترنت پرسرعت فراهم کند. دولت ایرلند اعلام کرد تا پایان ۲۰۲۳ حدود ۳۴۰ مرکز ایجاد شده و صدها خانواده به مناطق غربی نقل مکان کرده‌اند. کارشناسان معتقدند زیرساخت دیجیتال قوی و حمایت اجتماعی گسترده، ایرلند را به نمونه‌ای موفق در این زمینه تبدیل کرده است.
